ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΙΩΝ ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ
Πλέκοντας κορδέλες στο Γαϊτανάκι!
Από τα πιο γνωστά πανελλαδικά έθιμα, που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας, είναι το γαϊτανάκι. Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της απόκριας.
Δεκατρία άτομα χρειάζονται γι’ αυτόν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια. Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.
ΘΗΒΑ
Στη Θήβα γίνεται και σήμερα ο «βλάχικος γάμος» που αρχίζει από την Τσικνοπέμπτη και αποτελείται από το προξενιό, το γάμο δυο νέων και τελειώνει με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό.
ΠΑΤΡΑ: Το καρναβάλι της Πάτρας, αποτελεί το πιο γνωστή εκδήλωση της χώρας μας. Στην Πάτρα πραγματοποιούνται κάθε χρόνο, διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις στην περίοδο των Αποκριών. Την τελευταία εβδομάδα των Αποκριών έχουμε και τον τερματισμό των καρναβαλικών εκδηλώσεων με τις δύο μεγάλες παρελάσεις των αποκριάτικων αρμάτων. Το Πατρινό Καρναβάλι άλλωστε, μετρά γύρω στα 180 χρόνια ιστορίας. Τις παρελάσεις απαρτίζουν μεγάλα αποκριάτικα άρματα που συνήθως σατυρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα των ημερών μας, αλλά και πλήθος μασκαράδων, τόσο με Πατρινούς όσο και άλλους απ’ όλη την υπόλοιπη Ελλάδα. Ένα γνωστό και άκρως πατρινό έθιμο, είναι και τα λεγόμενα «Μπουρμπούλια». Σύμφωνα μ’ αυτό το έθιμο, γυναίκες μεταμφιέζονται σε ντόμινο, κρύβοντας τόσο το πρόσωπό τους, όσο και το σώμα τους, ώστε να έχουν εκείνες την αποκλειστική επιλογή του καβαλιέρου τους και συμμετέχουν σε απογευματινούς χορούς.
ΑΜΦΙΣΑ
Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει στην Άμφισσα ο θρύλος του «στοιχειού». Από τη συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα, και τα σκαλιά του Άι Νικόλα κατεβαίνει το «στοιχειό» και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι.Οι θρύλοι για τα «στοιχειά» είχαν μεγάλη διάδοση στην περιοχή. Λέγεται πως αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή.Το σπουδαιότερο στοιχειό που είναι συνδεδεμένο με την παράδοση είναι το στοιχειό της «Χάρμαινας». Αυτό αγαπούσε και προστάτευε τους Ταμπάκηδες (βυρσοδέψες), τους οποίους η δουλειά τους ανάγκαζε να βρίσκονται στη Βρύση νύχτα – μέρα.Πολλοί ορκίστηκαν πως είδαν το στοιχειό να τριγυρίζει τη νύχτα σ’ όλη τη συνοικία, να καταλήγει στην πηγή του νερού και να χάνεται. Ακόμη διηγούνται οι πιο παλαιοί πως το στοιχειό της Χάρμαινας έβγαινε κάθε Σάββατο βράδυ, κατέβαινε από της «Κολοκυθούς το Ρέμα» και γύριζε στους δρόμους μουγκρίζοντας και σέρνοντας αλυσίδες.
ΤΥΡΝΑΒΟΣ： Το Τυρναβίτικο Καρναβάλι αρχίζει ένα μήνα περίπου πριν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς με τον «όρκο του γλεντιού» και κορυφώνεται την Καθαρά Δευτέρα (11/3) με δημοτικά τραγούδια με χάλκινα κι όλα αυτά γύρω από το «Μπουρανί». Ετοιμάζοντας το Μπουρανί, ένα είδος σπανακόρυζου, με συνοδεία τσίπουρου και κρασιού, οι συμμετέχοντες στο δρώμενο αρχίζουν τα σκωπτικά πειράγματα και τα σατυρικά τραγούδια ενώ δεν λείπουν τα φαλλικά ομοιώματα.Το δρώμενο αυτό είναι μοναδικό στην Ελλάδα και συνδέεται με την αρχή της άνοιξης, τη γονιμότητα και τη βλάστηση. Η Βασίλισσα του Καρναβαλιού θα ανοίξει την μεγάλη βραδινή παρέλαση των αρμάτων και σας προκαλεί όλους να γιορτάσετε και φέτος, με τον ιδιαίτερο Τυρναβίτικο τρόπο.
ΚΕΡΚΥΡΑ∶Το Καρναβάλι της Κέρκυρας ή Κορφιάτικο καρναβάλι, με παραδόσεις κι έθιμα 450 ετών, γιορτάζει τις Απόκριες σε συνδυασμό με την έναρξη του κυνηγιού της κερκυραϊκής μασκαράτας. Έχει όπως πάντα αέρα βενετσιάνικο: από τα αθυρόστομα Πετεγολέτσα (που θυμίζοντας comedia dell’arte αναβιώνουν κάθε χρόνο στην κεντρική αγορά της Παλιάς Πόλης) μέχρι τους ξυλοπόδαρους, τους κλόουν και τα μουζέτα (τις μάσκες δηλαδή) που καλύπτουν τα πρόσωπα των καρναβαλιστών.Όλα ξεκινούν με την αφή της φλόγας του καρναβαλιού την Τσικνοπέμπτη (28/2) στο κέντρο και αποκριάτικα «κουτσομπολιά» την ίδια μέρα σε χωριά όπως οι Αργυράδες. Η μεγάλη παρέλαση στην πόλη της Κέρκυρας γίνεται μετά το νυχτερινό βενετσιάνικο περίπατο της παραμονής. Χαρακτηριστικές φιγούρες οι ντοτόροι (γιατροί) και οι νοδάροι (συμβολαιογράφοι), που διαβάζουν στον βασιλιά Καρνάβαλο τη διαθήκη του λίγο προτού τον ρίξουν στην πυρά και αφού έχει τελειώσει η παρέλαση των αρμάτων, έθιμο που λαμβάνει χώρα σε πολλά χωριά του νησιού όπως το Σωκράκι και την Άνω Κορακιάνα.
Διδυμότειχο Αναβιώνει το έθιμο του «Μπέη».Στα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρχαν πολλοί Τούρκοι με μεγάλες περιουσίες που οι κάτοικοι τους ονόμαζαν «Μπέηδες». Οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν στους Έλληνες να συγκεντρώνονται και να μιλάνε ελεύθερα. Μετά από προσπάθειες, τους επέτρεπαν να συγκεντρώνονται την Αποκριά, να μιλούν ελεύθερα και να λύνουν τα προβλήματά τους. Σιγά-σιγά μπορούσαν να σατιρίζουν τους Τούρκους και να τους πειράζουν, μόνο εκείνη τη μέρα. Το έθιμο συνεχίστηκε, και μετά την απελευθέρωση γινόταν σαν γιορτή για την απελευθέρωση από την εκμετάλλευση των Τούρκων. Κράτησε, και με τα χρόνια αύξησε το σατιρικό και περιπαικτικό χαρακτήρα του.Το έθιμο του «Μπέη», περιέχει διονυσιακά στοιχεία και έχει σατιρικό χαρακτήρα. Το ντύσιμο σχεδόν όλων των προσώπων βασίζεται σε ρούχα παλαιότερων εποχών και στον αυτοσχεδιασμό. Αφού τελειώσει η «γύρα» του μπέη, γίνεται αναπαράσταση των τοπικών εργασιών (όργωμα, θερισμός) από τους γεωργούς. Ακολουθεί γαϊδουροδρομία και ρωμαϊκή πάλη. Μετά την ολοκλήρωση της ρωμαϊκής πάλης, ο κόσμος μαζεύεται στις ταβέρνες και μαζί με το προσωπικό του Μπέη πίνει και διασκεδάζει με παραδοσιακά όργανα της περιοχής.
Καστοριά. Την τελευταία Κυριακή, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές που ονομάζονται μπουμπούνες και Χάσκαρης.Μπουμπούνες
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στις πλατείες της Καστοριάς και στα χωριά στήνονται μεγάλες φωτιές, τηρώντας ένα προχριστιανικό έθιμο που ακούει στο όνομα Μπουμπούνες. Η διαδικασία για τη γιορτή ξεκινάει ένα μήνα πριν, με το μάζεμα των ξύλων. Τεράστιες φλόγες και εδέσματα, όπως τσιγαρίδες και κρασί συνοδεύουν το γλέντι που στήνεται με λαϊκές ορχήστρες σε γειτονιές και πλατείες, μέχρι να τελειώσουν τα ξύλα και η φωτιά να σβήσει και να πάρει μαζί της τα κακά πνεύματα, ώστε ο εξαγνισμός της Σαρακοστής να ξεκινήσει χωρίς αυτά. Χάσκαρης Το έθιμο του χάσκαρη είναι ένα συμβολικό έθιμο που πραγματοποιείται στα σπίτια της Καστοριάς επίσης την τελευταία Κυριακή τη αποκριάς. Ο πιο ηλικιωμένος, συνήθως ο παππούς της οικογένειας, δένει στην άκρη μιας κλωστής ένα αυγό, βάζοντας τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας στη διαδικασία να το πιάσουν με το στόμα. Ο συμβολισμός του χάσκαρη έχει να κάνει με τη σαρακοστή Με αυγό κλείνει το στόμα για την νηστεία, με αυγό ανοίγει ξανά το βράδυ της Ανάστασης.
ΝΑΟΥΣΑ: Με διονυσιακή καταγωγή, το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες», συνεχίζει μέχρι και τις μέρες μας, να ζωντανεύει στην πόλη της Νάουσας. Την Κυριακή της Αποκριάς υπό τους χαρακτηριστικούς ήχους του νταουλιού και του ζουρνά, ένα μπουλούκι με «γενίτσαρους» περιφέρεται στους δρόμους της πόλης με τελικό προορισμό το δημαρχείο, όπου και κορυφώνεται η γιορτή. Στο ρυθμικό άκουσμα του Ζαλιστού, η Μπούλα βγαίνει στο παράθυρο και με χαρακτηριστικές ρυθμικές κινήσεις του σώματος της, ώστε να κουδουνίζουν τα κρεμασμένα στο στήθος της νομίσματα, χαιρετάει το μπουλούκι ενώ λίγο μετά κατεβαίνει κάτω, ενσωματώνεται στο πλήθος και όλοι μαζί συνεχίζουν την περιοδεία μέχρι να πάρουν την επόμενη Μπούλα. Σταδιακά σχηματίζεται μια «μεγαλειώδης» πομπή με ανθρώπους όλων των ηλικιών, να συμμετέχουν στην αναβίωση του εθίμου.
ΣΚΥΡΟΣ፡Με κυρίαρχες μορφές τον Γέρο, την Κορέλα και τον Φράγκο τα σοκάκια της Σκύρου γεμίζουν κάθε χρόνο στις Απόκριες από τους ήχους των κουδουνιών και το θέαμα είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Έθιμο πολλών χρόνων με διονυσιακές ρίζες, ο Γέρος και η Κορέλα υπενθυμίζουν μια φυσική καταστροφή που κατέστρεψε όλα τα κοπάδια του νησιού μετά από την οποία ένας βοσκός με τα κουδούνια των προβάτων και των αιγών του γύρισε το χωριό για να πει το κακό νέο και στους υπόλοιπους
ΞΑΝΘΗ∶Κάθε χρόνο το τέλος του καρναβαλιού στην Ξάνθη σηματοδοτεί το «κάψιμο του Τζάρου». Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου, ντόπιοι και επισκέπτες παρακολουθούν να καίγεται ο Τζάρος, δηλαδή ένα ανθρώπινο ομοίωμα τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια, με σκοπό να ξορκιστεί το κακό που στη προκειμένη περίπτωση είναι η απομάκρυνση των ψύλλων το καλοκαίρι. Το έθιμο κρατάει χρόνια καθώς το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακόβ της Ανατολικής Θράκης και ζωντανεύει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού.
ΚΟΖΑΝΗ∶Πυρήνας και εστιακό σημείο της Κοζανίτικης Αποκριάς είναι o Φανός, εορταστική πυρά που ανάβει στα σταυροδρόμια της πόλης εδώ και αιώνες, αποδεικνύοντας την ανθεκτικότητα του εθίμου και τις βαθιές του ρίζες.Η έναρξη της Κοζανίτικης Αποκριάς θα πραγματοποιηθεί την Τσικνοπέμπτη 28 Φεβρουαρίου, και έκτοτε, καθημερινά στην κεντρική πλατεία και στις γειτονιές θα λαμβάνουν χώρα διάφορες εκδηλώσεις. Οι Φανοί – 15 στο σύνολο- κάθε βράδυ θα ανάβουν σε καθορισμένα μέρη της Κοζάνης, σε συγκεκριμένα σταυροδρόμια, ενώ όλοι μαζί θα ανάψουν το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής 10 Μαρτίου. Οι Φανοί είναι μια γιορτή με λατρευτικό και ανατρεπτικό χαρακτήρα, που στήνονται γύρω από ένα βωμό στον οποίο η φωτιά καίει όλη τη νύχτα. Η ομάδα που συμμετέχει στην εθιμική εκδήλωση «επιδιώκει την πραγματοποίηση ενός σκοπού, ο οποίος συνήθως είναι η επίτευξη της ευετηρίας, της καλής χρονιάς, στην ευρύτερη διάστασή της, με την έννοια της πλούσιας καρποφορίας και της καλής υγείας». Γύρω από η φωτιά σχηματίζεται ένας κύκλος με επικεφαλής τον κορυφαίο τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδάει πρώτος στίχο-στίχο τα πατροπαράδοτα τραγούδια του Φανού ακολουθούμενος από τον χορό που τα επαναλαμβάνει με τον ίδιο τρόπο.
ΓΑΛΑΞΕΙΔΙ：Στη ναυτική πολιτεία του Γαλαξειδίου, στη νομό Φωκίδας, στο Δήμο Δελφών, την Καθαρά Δευτέρα αναβιώνουν τα «Αλευρομουτζουρώματα», ένα έθιμο που χάνεται στο βάθος των αιώνων και που δημιουργείται αρχικά από ξένες επιρροές που μεταφέρονται στον τόπο από την ανθούσα ναυτική δύναμη της εποχής.
Με επίκεντρο το λιμάνι της πόλης, ξεκινά ένας ανέμελος «πόλεμος» ανάμεσα στον κόσμο, μία διονυσιακού τύπου γιορτή όπου το αλεύρι, τα χρώματα και τα νερά είναι τα βασικά εφόδια στη γιορτινή «μάχη».
ΜΕΘΩΝΗ：Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος. Μιλάμε κυριολεκτικά. Το Μάιο του 1394 για την ακρίβεια. Ο Κουτρούλης ήταν ιππότης της περιοχής της Μεθώνης και τα είχε με μία τύπισα η οποία ήταν ολίγον παντρεμένη. Ήθελε διαζύγιο, ο άντρας της δεν την έδινε, η εκκλησία δεν τα παραδέχεται αυτά τα πράγματα ούτως ή άλλως και ο Κουτρούλης, βράχος γρανίτης εκεί, δίπλα στην αγαπημένη του για 17 χρόνια! Αγαπούσε λέμε, κανονικά, μέχρι να την κάνει στεφάνι του, κορώνα στο κεφάλι του, αρχόντισα κυρά στο σπιτικό του. Ε, κάποια στιγμή βρέθηκε ένας πεφωτισμένος επίσκοπος και είπε ότι έλεος πλέον, δώστε διαζύγιο στην έτσι να παντρευτεί επιτέλους τον κυρ Γιάννη τον Κουτρούλη, δεν το βλέπετε που έχει ρέψει, θα πάθει τίποτα και θα το έχετε κρίμα στο λαιμό σας. Μπορείτε να φαντασθείτε τι έγινε σ’ εκείνο το γάμο όταν επιτέλους τελέστηκε. Εξ ου και η έκφραση που διασώζεται μέχρι τις μέρες μας. Στη Μεθώνη τέτοιες μέρες θυμούνται τον Κουτρούλη και το γάμο του και γίνεται, το μαντέψατε, του Κουτρούλη ο γάμος.
